เท้าแบนในเด็ก

• ในเด็กช่วง 10 ปีแรก จะมีไขมันที่อุ้งเท้า (fat pad) ทำให้ดูคล้ายกับว่ามีเท้าแบน ไม่ว่าจะเป็นเด็กที่เท้าปกติ แต่พอมีไขมันอุ้งเท้า ก็สงสัยภาวะเท้าแบนได้
• ในปัจจุบันยังไม่มีเกณฑ์การวินิจฉัยที่แน่ชัดว่า เท้าแบนในเด็กวินิจฉัยอย่างไร เท้าลักษณะนี้ถือว่าเป็นโรคเท้าแบนหรือยัง หรือเอกซเรย์ออกมาแบบนี้ ถือว่าเป็นเท้าแบนหรือยัง
• ในเด็กตามธรรมชาติ จะมีเท้าแบนนิดๆอยู่แล้วครับ เป็นทุกคน และเมื่อโตมา ร่างกายจะเจริญเติบโตขึ้น และร่างกายจะพัฒนาเท้าให้มีอุ้งเท้าขึ้นมาได้เอง ในเวลา 10 ถึง 10กว่าปี ครับ
• การวินิจฉัย “โรคเท้าแบน” ไม่ว่าจะบอกด้วยลักษณะเท้าภายนอก หรือจากเอกซเรย์ก็ตาม แต่ถ้ายังใช้งานได้ดี ไม่เจ็บ ไม่ปวด เท้ายืดหยุ่นได้ดี การจะบอกว่าเท้าลักษณะนี้ “เป็นโรค” ก็ไม่ถูกต้องสักทีเดียว

เด็กที่มีภาวะเท้าแบนส่วนใหญ่ (เกินครึ่ง) จะตกอยู่ใน 2 แบบแรกครับ

ถ้าไม่มีเอ็นร้อยหวายตึง ส่วนใหญ่จะไม่มีอาการใดๆ ใช้งาน วิ่งเล่น เล่นกีฬาได้ตามปกติ แต่ถ้ามีเอ็นร้อยหวายตึงร่วมด้วย ก็จะทำให้มีอาการต่างๆตามมาได้ครับ

เช่น เจ็บบริเวณต่างๆที่เท้า ล้าง่าย น่องตึง เอ็นร้อยหวายอักเสบ ใช้งานได้ไม่เต็มที่ครับ

กระดกนิ้วหัวแม่เท้าแล้ว มีอุ้งเท้ากลับมา

วิธีนี้ก็ง่ายครับ ให้เด็กนั่งวางเท้ากับพื้น จากนั้นผู้ปกครองใช้มือจับนิ้วหัวแม่เท้าของเด็กกระดกขึ้น ถ้ามีอุ้งเท้าขึ้นมา แปลว่าเป็นภาวะเท้าแบนแบบยืดหยุ่น ถ้าไม่มีอุ้งเท้าขึ้นมา แปลว่าเป็นภาวะเท้าแบนแบบยึดติด

ตรวจภาวะเอ็นหย่อนทั่วร่างกาย (Generalized ligament laxity)

ภาวะนี้คือการที่มีเอ็นในร่างกายทั่วทั้งตัวหย่อนกว่าปกติ แต่ก็ไม่อันตรายนะครับ เพียงแต่ต้องเข้าใจโรค และเข้าใจความเสี่ยงต่างๆที่อาจจะเกิดขึ้นได้ โดยมีการตรวจง่ายๆตามภาพดังนี้

• ดันนิ้วโป้งมือแตะแขน (thumb to forearm)
• จับนิ้วก้อยมือเหยียดไปด้านหลังได้มากกว่า 90 องศา (hyperextension of little finger)
• เข่าเหยียดได้มากกว่าปกติ (ดูท่ายืน)
• ศอกเหยียดได้มากกว่าปกติ (เหยียดด้วยตัวเอง ไม่ต้องจับดัด)
• ยืดเข่าเหยียด แล้วก้มเอามือ (ทั้งฝ่ามือ) แตะพื้นได้ (palm to floor)

ในเด็กที่มีภาวะนี้ มีโอกาสเป็นเท้าแบนได้มากกว่าปกติครับ แต่ไม่ได้หมายความว่า จะเป็นอันตราย หรือต้องรักษาอะไรพิเศษ เราจะดูอาการเป็นหลักครับ

อ่านเพิ่มเติม

ดูรองเท้า

พลิกรองเท้าขึ้นมาดูพื้นรองเท้า ว่ามีรอยสึกหรือไม่ บริเวณใด ส่วนใดของพื้นรองเท้าที่สึกเร็ว โดนในคนที่มีเท้าแบน

รองเท้าจะสึกเร็วกว่าปกติ และบริเวณที่สึกจะเป็นบริเวณส้นเท้าด้านใน และกลางเท้าด้านใน จะสึกก่อนครับ

สำรวจคนในครอบครัว

ส่วนใหญ่เด็กที่เท้าแบนจะมีคนในครอบครัวที่เท้าแบนร่วมด้วย แต่ก็ไม่ใช่ทั้งหมดนะครับ ถ้าเด็กเท้าแบนแต่พ่อแม่เท้าไม่แบน หรือพ่อแม่เท้าแบนแต่เด็กเท้าไม่แบนก็ไม่ต้องตกใจ สามารถเกิดขึ้นได้ครับ

ตรวจว่าเป็นเท้าแบนชนิดยืดหยุ่นหรือยึดติด

หัวข้อนี้อธิบายที่ด้านบนของบทความนี้แล้วนะครับ ลองกลับขึ้นไปอ่านดู

ตรวจเอ็นร้อยหวายว่าตึงหรือไม่

เอ็นร้อยหวายตึงเป็นภาวะที่พบร่วมกับเท้าแบนได้บ่อยเลยครับ

ถ้ามีเอ็นร้อยหวายตึงร่วมกับเท้าแบน จะก่อให้เกิดอาการต่างๆได้ง่าย แต่ถ้าเอ็นไม่ตึง ส่วนใหญ่เท้าแบนแทบไม่ต้องให้การรักษาอะไรเลยครับ

วิธีตรวจ

• ให้เด็กนั่ง เหยียดขาตรง เข่าเหยียดตรง ไม่งอ
• ผู้ตรวจมือหนึ่งจับข้อเท้าด้านหลัง ให้ข้อเท้าต้อง ไม่เอียง
• ใช้มืออีกข้างหนึ่งจับปลายเท้าของเด็กกระดกขึ้น
• สังเกตมุมที่ฝ่าเท้าทำกับกระดูกหน้าแข้ง ในคนปกติ ฝ่าเท้าจะสามารถกระดกขึ้นเลยมุมตั้งฉากได้ประมาณ 10 องศา ถ้าน้อยกว่านี้ ถือว่ามีภาวะเอ็นร้อยหวายตึงครับ

อ่านเพิ่มเติมเกี่ยวกับการตรวจวิธีนี้

ตรวจจุดเจ็บที่เท้า

• เด็กที่มีเท้าแบน และมีอาการ ส่วนใหญ่จะเป็นอาการเจ็บบริเวณต่างๆที่เท้า
• มักมีอาการตอนใช้งานมากๆ วิ่ง กระโดด ออกกำลังกาย เล่นกีฬา แต่พักแล้วจะหาย
• สังเกตจุดแดงช้ำ จุดที่มีตาปลาหรือหนังแข็งๆที่เท้า
• เป็นข้อมูลเพื่อปรึกษากับแพทย์ เพื่อหาแนวทางการรักษาที่ละเอียดขึ้นได้ครับ

ฝึกกล้ามเนื้อ

การฝึกกล้ามเนื้ออย่างถูกวิธี สามารถทำให้เท้าแข็งแรงขึ้น ใช้งานได้ดีขึ้น แต่จะไม่ช่วยให้เท้าที่แบน กลับมามีอุ้งเท้าได้นะครับ

ลองดูวิธีฝึกได้ที่นี่ครับ

การกายภาพยืดน่อง

• ช่วยลดอาการเท้าแบนได้ โดยเฉพาะกลุ่มเท้าแบนชนิดยืดหยุ่นและมีน่องตึงร่วมด้วย
• สามารถเปลี่ยนเด็กกลุ่มนี้ให้มาเป็นกลุ่ม น่องไม่ตึงได้ ซึ่งอาการจะน้อยลงมาก
• ในเด็กเล็กๆ ให้ผู้ปกครองช่วยดัด
• ในเด็กโต สามารถให้เด็กฝึกเองได้
• การฝึกสามารถทำได้เองที่บ้าน ไม่มีผลเสีย และไม่มีค่าใช้จ่ายใดๆเลยครับ
• ไม่สามารถทำให้เท้าที่แบนกลับมามีอุ้งเท้าได้ แต่อาการต่างๆดีขึ้นได้ครับ

อ่านเพิ่มเติมเกี่ยวกับการกายภาพเอ็นร้อยหวายได้ที่นี่ครับ

ข้อควรทราบเกี่ยวกับการใช้รองเท้าแก้เท้าแบน

• มีรายงานทางการแพทย์หลายรายงานบอกว่า ใช้แล้วดี อาการต่างๆดีขึ้น เมื่อใช้ต่อเนื่องจะสามารถมีอุ้งเท้าขึ้นมาได้
• เมื่ออ่านด้านบนจะเห็นว่าดี น่าใช้นะครับ แต่ว่า…..
• ยังไม่มีการศึกษาเปรียบเทียบการใช้รองเท้าแก้เท้าแบน กับไม่ใช้ แล้วพบว่ารองเท้าแก้เท้าแบนสามารถทำให้เท้ากลับมามีอุ้งเท้าได้มากกว่าแบบไม่ใช้ครับ
• ความรู้เดิมที่ว่า ตามธรรมชาติ ในเด็ก อุ้งเท้าจะมีแบนนิดๆอยู่แล้ว และอุ้งเท้าจะค่อยๆสูงขึ้นตามการเจริญเติบโต ทำให้คุณหมอบางกลุ่มสงสัยว่า

การใช้รองเท้าแก้เท้าแบนในเด็ก อาจจะไม่จำเป็นเนื่องจากพอโตมา อุ้งเท้าก็สูงขึ้นได้ตามปกติอยู่แล้ว ไม่ได้เป็นผลจากการใส่รองเท้าแก้เท้าแบน