เนื้อหาในบทความนี้
ข้อเท้าหลวม คือ ภาวะข้อเท้าพลิกซ้ำๆ พลิกบ่อย ส่วนใหญ่เกิดจากอุบัติเหตุข้อเท้าพลิกอย่างรุนแรง จนทำให้เอ็นประคองข้อเท้าบาดเจ็บ ฉีกขาด และร่างกายไม่สามารถซ่อมแซมให้เอ็นข้อเท้ากลับมาแข็งแรงเหมือนเดิมได้ ทำให้เกิดข้อเท้าหลวม
คนที่เคยข้อเท้าพลิก ส่วนใหญ่จะหายเป็นปกติเองได้ครับ แต่จะมีประมาณ 20 เปอเซ็นต์ที่จะมีภาวะข้อเท้าหลวมตามมา
อาการข้อเท้าหลวม
- ข้อเท้าพลิกบ่อย มักพลิกตอนเดินบนพื้นที่ขรุขระ เช่นถนนดินแดง ถนนที่ปูอิฐตัวหนอน สนามหญ้า
- ข้อเท้าเหมือนจะพลิก แต่ไม่พลิก อาการนี้จะเป็นบ่อยตอนเดินแบบรีบๆ ไม่ระวัง อันนี้ก็ถือว่าเป็นอาการข้อเท้าหลวมนะครับ
- เล่นกีฬาปะทะ หรือต้องเปลี่ยนทิศบ่อย แล้วข้อเท้าพลิกง่าย
- รู้สึกไม่สบายข้อเท้า ข้อเท้าบวมง่าย
- ปวดข้อเท้าตำแหน่งต่างๆ
- รู้สึกเหมือนข้อเท้าจะหลุดจากขา ตอนเดินจังหวะเตะเท้าไปข้างหน้า
สาเหตุของข้อเท้าหลวม
เมื่อมีข้อเท้าพลิกเกิดขึ้น ทำให้เอ็นข้อเท้าถูกยืดอย่างแรง หรือบาดเจ็บจนเอ็นขาดได้ ถ้าร่างกายไม่สามารถซ่อมแซมเอ็นให้กลับมาตึงและแข็งแรงอย่างเดิมได้ รวมถึงการฝึกกายภาพเอ็นและกล้ามเนื้อรอบข้อเท้าได้ไม่เพียงพอ ก็ทำให้ข้อเท้าหลวม และข้อเท้าพลิกซ้ำบ่อย พลิกซ้ำง่ายได้
ข้อเท้าพลิกซ้ำบ่อยๆ ทำให้เกิดข้อเท้าหลวม เมื่อเกิดข้อเท้าหลวม ทำให้ข้อเท้าพลิกซ้ำง่ายขึ้น ก็ยิ่งทำให้ข้อเท้าหลวมมากขึ้นครับ
เอ็นประคองข้อเท้าด้านนอก
ข้อเท้าพลิกอย่างแรงจนเอ็นข้อเท้าฉีก
การรักษาข้อเท้าหลวม
ขึ้นอยู่กับหลายๆปัจจัยได้แก่
- เอ็นข้อเท้าบาดเจ็บระดับไหน
- มีอวัยวะอื่นๆในข้อเท้าบาดเจ็บร่วมด้วยหรือไม่ เช่นกระดูกอ่อนข้อเท้าบาดเจ็บ
- อาการเจ็บ และอาการข้อเท้าไม่มั่นคงมากขนาดไหน
- อายุ และกิจกรรมที่ชอบทำของผู้ป่วย
การจะบอกว่าข้อเท้าหลวมนั้น ต้องแน่ใจก่อนนะครับว่าไม่มีอวัยวะอย่างอื่นบาดเจ็บร่วมด้วย
แนะนำ : อ่านเพิ่มเติมเกี่ยวกับข้อเท้าหัก แตก ร้าวได้ที่นี่
แนะนำ : อ่านเพิ่มเติมเกี่ยวกับอาการเจ็บข้อเท้าบริเวณต่างๆได้ที่นี่
การใช้ยา
ยาส่วนใหญ่จะเป็นยาแก้อักเสบและยาแก้ปวดครับ จะช่วยลดอาการปวดอักเสบได้ แต่ไม่ช่วยให้เอ็นข้อเท้าที่บาดเจ็บหายได้นะครับ
ทานยาแล้วข้อเท้าก็ยังไม่หายหลวม
การใช้อุปกรณ์ประคองข้อเท้า
ถ้ามีอาการข้อเท้าพลิกง่าย พลิกซ้ำบ่อย อันนี้เสี่ยงที่จะเกิดอุบัติเหตุได้ และยิ่งทำให้ข้อเท้าหลวมมากยิ่งขึ้น การใช้อุปกรณ์ประคองข้อเท้าจะช่วยลดโอกาสการเกิดข้อเท้าพลิกซ้ำได้ครับ
โดยอุปกรณ์ประคองข้อเท้าที่ควรใช้ ควรจะมีแกนพลาสติกแข็งๆ ประกบด้านข้างข้อเท้าด้วยครับ จะได้มั่นคงหน่อย ลดโอกาสการเกิดข้อเท้าพลิก
การใช้เทปพันข้อเท้าลดการเกิดข้อเท้าพลิก
ข้อเท้าหลวมส่วนใหญ่จะมีเอ็นฉีกด้านข้างข้อเท้า การใช้เทปพันข้อเท้า จะช่วยให้ข้อเท้ามั่นคงขึ้น ลดการเกิดข้อเท้าพลิกซ้ำได้ง่าย และยังสามารถใส่รองเท้าได้ เล่นกีฬาได้ด้วยครับ
แนะนำ : คลิกดูเพิ่มเติมเกี่ยวกับการเลือกและวิธีพันเทปบริเวณข้อเท้า
การทำกายภาพช่วยลดอาการข้อเท้าหลวม
ถึงแม้ว่าข้อเท้าหลวมซึ่งเกิดจากเอ็นประคองข้อเท้าบาดเจ็บและร่างกายไม่สามารถรักษาให้กลับมาแข็งแรงเหมือนเดิมได้ การกายภาพบำบัดโดยเฉพาะการฝึกกล้ามเนื้อและเส้นเอ็นรอบๆข้อเท้าให้แข็งแรงก็ช่วยให้ข้อเท้าที่หลวมกลับมามั่นคงได้ระดับหนึ่งครับ เราลองมาดูวิธีทำกายภาพกันครับ
การฝึกกายภาพข้อเท้าจะต้องฝึกให้ครบทุกหัวข้อนะครับ ได้แก่ พิสัยการขยับข้อเท้า ความยืดหยุ่น ความแข็งแรง และการทรงตัว
ความหนักเบา มากน้อยของการฝึกให้สังเกตอาการปวดบวมเป็นหลัก ถ้าฝึกแล้วมีอาการปวด (นิดหน่อยก็ไม่เป็นไร) ให้ลดการฝึกลงหน่อยครับ
1 ฝึกพิสัยการขยับข้อเท้า
ฝึกโดยการนั่งยกขา และวาดปลายเท้าเป็นตัวอักษร (A-Z) หรือตัวเลข (1-9) ในอากาศ เพื่อช่วยให้ข้อเท้าขยับในทุกทิศทางครับ ทำซ้ำประมาณ 2-3 รอบ ทำได้บ่อยๆวันละ 2-3 ครั้งครับ
ถ้าทำแล้วมีอาการปวดบวมขึ้นมา ให้ใช้วิธีประคบเย็นช่วยครับ
2 ฝึกความยืดหยุ่นข้อเท้า
การฝึกความยืดหยุ่นจะเน้นที่เอ็นร้อยหวายเป็นหลัก
ฝึกท่านั่ง
นั่งเหยียดขาตรง ใช้ผ้าขนหนูคล้องปลายเท้า จากนั้นดึงผ้าขนหนูให้ข้อเท้ากระดก จะรู้สึกตึงบริเวณเอ็นร้อยหวาย ค้างท่านี้ไว้ 15-30 วินาที ทำ 5-10 ครั้ง จะช่วยให้เอ็นร้อยหวายคลายความตึงได้
ฝึกท่ายืน
ยืนหันหน้าเข้าหากำแพง ใช้มือทั้งสองข้างเกาะกำแพงไว้ ก้าวขาข้างที่จะฝึกไปด้านหลังประมาณ 1 ก้าว วางเท้าให้เท้าชี้ตรงมาด้านหน้า และส้นเท้าติดพื้นตลอด ขาที่อยู่ด้านหน้า (ขาข้างที่ไม่ได้ฝึก) ให้งอเข่าลง จนรู้สึกตึงที่เอ็นร้อยหวายด้านหลังข้อเท้า ค้างไว้ 15-30 วินาที ทำ 5-10 ครั้ง
3 ฝึกความแข็งแรงของข้อเท้า
การฝึกนี้ต้องใช้อุปกรณ์ช่วยครับ เราจะใช้ยางยืดออกกำลังกายหรือ resistance band ในการฝึกนี้ ยางยืดนี้จะมีหลายสีในชุดครับ แต่ละสีจะมีความหนืด ยืดหยุ่นไม่เท่ากัน ให้เลือกอันที่ฝึกได้ครบทุกท่าท่าละ 10-15 ครั้งโดยไม่ปวดข้อเท้าครับ
การฝึกความแข็งแรงข้อเท้าจะมีทั้งหมด 4 ทิศทางด้วยกัน กระดกข้อเท้าขึ้น กระดกข้อเท้าลง บิดข้อเท้าเข้าด้านใน และบิดข้อเท้าออกด้านนอก การฝึกควรทำให้ครบทั้งหมดครับ ค้างไว้ท่าละ 5-10 วินาที ทำซ้ำ 10-15 ครั้ง
สำหรับคนที่มีปัญหาข้อเท้าหลวม มีข้อเท้าพลิกง่าย แนะนำว่าให้เน้นการฝึกความแข็งแรงของกล้ามเนื้อกลุ่มด้านข้างข้อเท้าให้มากหน่อยครับ
ฝึกความแข็งแรงข้อเท้าทิศทางกระดกข้อเท้าลง
ฝึกความแข็งแรงข้อเท้าทิศทางกระดกข้อเท้าขึ้น
ฝึกความแข็งแรงข้อเท้าทิศทางบิดข้อเท้าเข้าด้านใน
ฝึกความแข็งแรงข้อเท้าทิศทางบิดข้อเท้าออกด้านนอก
4 ฝึกการทรงตัว
อันนี้จำเป็นมากๆเลยครับสำหรับคนที่มีข้อเท้าหลวม การทรงตัวที่ดี การตอบสนองแบบอัตโนมัติของข้อเท้าในคนที่มีข้อเท้าหลวมจะด้อยกว่าข้อเท้าที่ปกติเสมอ การฝึกให้ทำแบบง่ายก่อน ถ้าเก่งขึ้นแล้ว ค่อยทำแบบฝึกที่ยากขึ้นครับ
- ยืนขาเดียวบนพื้นราบ ลืมตา ยกแขนช่วยการทรงตัวได้
- ยืนขาเดียวบนพื้นราบ เพิ่มความยากโดยการหลับตา และกอดอกหรือวางแขนข้างลำตัว
- ยืนขาเดียวบนพื้นไม่มั่นคง เช่นหมอนบางๆ ผ้าขนหนูพับทบประมาณ 4-5 ชั้น
- ใช้อุปกรณ์ช่วยเช่น BAPS board หรือ Wobble board
- เดินต่อเท้า (tandem walk)
การผ่าตัดรักษาข้อเท้าหลวม
สำหรับคนที่มีข้อเท้าหลวม จนไม่สามารถใช้งานได้อย่างมั่นใจ ข้อเท้าพลิกบ่อย หรือไม่สามารถเล่นกีฬาได้อย่างที่ต้องการ และรักษาโดยวิธีไม่ผ่าตัดมาอย่างเต็มที่แล้ว สามารถปรึกษาคุณหมอ เพื่อตรวจร่างกาย และการเอกซเรย์หรือสแกน MRI เพื่อให้ทราบว่าข้อเท้าของเรามีภาวะข้อเท้าหลวมหรือไม่ มีเอ็นบาดเจ็บบริเวณใดบ้าง หรือมีอวัยวะอื่นๆในข้อเท้าที่บาดเจ็บร่วมด้วย
การรักษาด้วยการผ่าตัดเอ็นข้อเท้าหลวมสามารถทำได้ครับ ส่วนวิธีการผ่าตัด ต้องขึ้นอยู่กับผู้ป่วยแต่ละราย ลองปรึกษากับคุณหมอที่ดูแลข้อเท้าของเราดูครับ
สรุป
ภาวะข้อเท้าหลวมเกิดจากเอ็นข้อเท้าบาดเจ็บอย่างรุนแรง และร่างกายไม่สามารถซ่อมแซมเอ็นข้อเท้าให้กลับมาแข็งแรงตามเดิมได้ จะทำให้มีอาการข้อเท้าพลิกได้ง่าย พลิกซ้ำได้บ่อย ซึ่งจะยิ่งทำให้ข้อเท้าหลวมมากขึ้น การรักษาควรให้ความสำคัญกับการทำกายภาพบำบัดฝึกความแข็งแรงของกล้ามเนื้อควบคุมข้อเท้า และการฝึกการทรงตัว รวมถึงการใช้อุปกรณ์พยุงข้อเท้าด้วย ถ้าการรักษาด้วยวิธีไม่ผ่าตัดไม่ดีขึ้น การผ่าตัดจะเป็นประโยชน์มากครับ
บทความโดย นายแพทย์ศุภโชค รัศมีมงคล